Chwilio uwch
 
10 – Moliant i Hywel ap Llywelyn Fychan o Lyn Aeron
Golygwyd gan Dafydd Johnston
1Y mae gŵr ym i’w garu,
2Cydwybod deg cyd boed du,
3Hywel, ei glod a hëwn,
4Hoedl hir i’r gŵr huawdl hwn!
5Lles ẃreiddfab, llys roddfudd,
6Llywelyn yw, llaw ail Nudd,
7Fal hwn ei fawl a honnir,
8Fychan hael, faich onwayw hir,
9Pôr glân oror Glyn Aeron,
10Pennaeth byrddau maeth beirdd Môn,
11Parawd oleuwawd lewych,
12Pêr ei glod fal pâr o glych,
13Brenin y glêr, ffyrfder Ffawg,
14Brenhiniaeth bro Anhuniawg,
15Uchel grair, ni ochel gras,
16Uwch Aeron, awchwayw eirias.
17Llywio mae ef, addef oedd,
18Llu’r wlad a’i llwyr oludoedd,
19Llywio’r glod uwch llawr y Glyn,
20Llywio aelwyd Llywelyn.
21Rhoed i’r gŵr, rhi dewr gwaywrudd,
22O Wynlle Nant wenllaw Nudd.
23Mawr y barnaf amrafael
24Yrhwng y cybydd a’r hael
25Wrth wybod, sylfaen clod clêr,
26Haelioni Hywel ener.

27Duw a roddes, dôr addwyn,
28Pêl deg i bob hael i’w dwyn.
29Y glod yn ddigeladwy
30Ydiw’r bêl hardd heb drebl hwy.
31Hon yn grair hoyw, uniawn gred,
32I Rydderch Hael a rodded.
33Gan Fordaf, enwocaf nawdd,
34Gan Nudd hi a gynyddawdd.
35Y bêl i fab Llywelyn
36A roddes Duw, urddas dyn,
37Hywel, wyneb haelioni,
38A llaw hael a’i llywia hi.
39Rhedawdd hon, anrhydedd hy,
40Rhwysg draig amrwysg, drwy Gymru.
41Ni ddichawn, dawn dianael,
42Gwarae â hi ond gŵr hael,
43Ac nyw lludd o egni llaw
44Cybydd, myn y Grog, heibiaw.
45Gwarae mae y gŵr a’i medd
46Tenis â chlod dwy Wynedd.
47Nis câi’r byd, oleubryd lwybr,
48Hi o law Hywel ewybr.
49Iawn oedd hyn i unwedd Hu,
50Iarll y gerdd yw’r llew gorddu,
51Iôr Glasgrug, eiriau glwysgroyw,
52Eryr Deheuwyr du hoyw.
53Tebygu i du ei dad
54Y mae’r gŵr mawr ei gariad.
55Enw Mordaf haelaf hylwydd
56A roed i Lywelyn rwydd,
57A Hywel, brifai-sêl serch,
58A gyrhaeddodd gair Rhydderch.
59Aeth â’r bêl, fab Llywelyn,
60Efrawg lwyth, Ifor y Glyn.

1Mae gennyf ŵr i’w garu,
2cydwybod lân er bod ei wallt yn ddu,
3sef Hywel, lledaenwn ni ei glod,
4bywyd hir i’r gŵr huawdl hwn!
5Mab gẃraidd a llesol ydyw i Lywelyn Fychan hael,
6un â llaw fel Nudd, llys lle rhoddir anrhegion gwerthfawr,
7cyhoeddir ei fawl yr un fath ag eiddo’r gŵr hwnnw,
8llwyth gwaywffon hir o bren onnen,
9arglwydd ardal hardd Glyn Aeron,
10pennaeth byrddau ymborth beirdd Môn,
11disgleirdeb moliant llachar parod,
12melys yw ei glod fel sŵn pâr o glychau,
13brenin y beirdd, gwroldeb Ffwg,
14brenhiniaeth ardal Anhuniog,
15crair gwerthfawr Uwch Aeron,
16ni fydd yn osgoi gwneud cymwynas, gwaywffon finiog a thanllyd.
17Rheoli y mae ef lu’r ardal
18a’i holl gyfoeth, cydnabyddedig ydoedd,
19rheoli’r mawl uwch llawr Glyn Aeron,
20rheoli cartref Llywelyn.
21Rhoddwyd llaw wen Nudd
22i’r gŵr o Nancwnlle, arglwydd dewr â gwaywffon goch.
23Tybiaf mai mawr fydd y gwahaniaeth
24rhwng y cybydd a’r gŵr hael
25wrth ystyried haelioni’r arglwydd Hywel,
26sylfaen mawl y beirdd.

27Rhoddodd Duw, y noddwr tirion,
28bêl hardd i bob gŵr hael i’w dal.
29Mawl heb ei guddio o gwbl yw’r bêl hardd,
30nid oes llais trebl uwch.
31Rhoddwyd hon yn drysor hyfryd
32i Rydderch Hael, cred gywir.
33Tyfodd hi’n fwy gan Fordaf,
34nawdd enwocaf, a chan Nudd.
35Rhoddodd Duw’r bêl
36i fab Llywelyn, urddas dyn,
37sef Hywel, wyneb haelioni,
38a llaw hael sy’n ei rheoli hi.
39Rhedodd hon drwy Gymru gyfan,
40anrhydedd eofn, gwychder draig ysblennydd.
41Ni all neb ond gŵr hael
42chwarae â hi, talent haelionus,
43ac ni fydd cybydd yn gallu ei rhwystro
44trwy nerth ei law ar ei ffordd heibio, myn y Grog!
45Mae’r gŵr sy’n meddu arni
46yn chwarae tenis â mawl y ddwy Wynedd.
47Ni allai’r byd cyfan ei chael
48o law Hywel cyflym, llwybr disglair.
49Roedd hyn yn briodol iawn i’r gŵr tebyg i Hu,
50iarll y gerdd yw’r llew tywyll,
51arglwydd Glasgrug, geiriau eglur a hardd,
52eryr gwalltddu hyfryd pobl y De.
53Mae’r gŵr sy’n annwyl gan lawer
54yn ymdebygu i linach ei dad.
55Rhoddwyd enw Mordaf ffyniannus a mwyaf hael
56i Lywelyn haelionus,
57a chyrhaeddodd Hywel fri Rhydderch,
58prifai-sêl serch.
59Aeth mab Llywelyn â’r bêl,
60llinach Efrog, Ifor Hael y Glyn.

10 – In praise of Hywel ap Llywelyn Fychan of Glyn Aeron

1I have a man to love,
2clear conscience even though he is dark-haired,
3Hywel, we will spread his praise,
4long life to this eloquent man!
5He is the manly beneficent son of generous Llywelyn Fychan,
6with a hand like that of Nudd, court where valuable gifts are given,
7his praise is proclaimed like that man’s,
8burden of a long ash spear,
9lord of the fair region of the Aeron Valley,
10governor of tables of sustenance for the poets of Anglesey,
11radiance of ready shining eulogy,
12his praise is as sweet as the sound of a pair of bells,
13king of minstrels, Fulk’s valour,
14kingship of the region of Anhuniog,
15holy relic of Uwch Aeron,
16he does not avoid giving favour, fiery honed spear.
17He governs the host of the land
18and all its wealth, it was acknowledged,
19he governs praise above the floor of the Aeron Valley,
20and he governs Llywelyn’s dwelling.
21The man from Nancwnlle, brave lord with red spear,
22has been given Nudd’s white hand.
23I judge that there will be a great difference
24between the miser and the generous man
25considering the generosity of the lord Hywel,
26the foundation of poets’ praise.

27God, the gentle protector, gave
28a fair ball to every generous man to carry.
29The lovely ball is fame without concealment,
30louder than any treble voice.
31This ball was given as a fine treasure
32to Rhydderch Hael, true belief.
33It grow bigger in the hands of Mordaf,
34most famous patronage, and of Nudd.
35God gave the ball
36to Llywelyn’s son, man’s dignity,
37Hywel, the face of generosity,
38and it is a generous hand which controls it.
39This ball has rolled throughout Wales,
40bold honour, splendour of a magnificent dragon.
41Only the hand of a generous man
42is able to play with it, bountiful talent,
43and no miser by the strength of his hand
44can stop it on its way past, by the Rood!
45He who possesses it
46plays tennis with the praise of the two Gwynedds.
47The whole world could not get it
48from the hand of swift Hywel, shining path.
49This was fitting for one who is Hu’s equal,
50the dark lion is the earl of song,
51lord of Glasgrug, fine clear words,
52lovely dark-haired eagle of the men of the South.
53The widely loved man
54takes after his father’s lineage.
55Liberal Llywelyn was given the name
56of most generous and prosperous Mordaf,
57and Hywel, the privy seal of love,
58has achieved the renown of Rhydderch.
59The son of Llywelyn has taken the ball,
60Efrog’s stock, Ifor Hael of the Aeron Valley.

Y llawysgrifau
Cadwyd testun o’r gerdd hon yn Pen 57 (c.1440), a chopi uniongyrchol o’r llawysgrif honno gan John Jones, Gellilyfdy, yw’r un yn Pen 312. Ar Pen 57 yn unig, felly, y seiliwyd y testun golygedig. Mae ansawdd y testun yn dda iawn ar y cyfan, ond ychwanegodd llaw arall linellau 5–6 ar ymyl tudalen 37 heb arwydd i ddangos lle maent yn perthyn. Fe’u rhoddwyd ar ddiwedd y gerdd yn Pen 312, ond ar sail yr enw Llywelyn … Fychan gellir eu lleoli yn bur hyderus cyn llinell 7. Newidiwyd llinell 2 hefyd (gw. y nodyn isod), ac felly mae’n ymddangos bod rhywun wedi mynd ati i adolygu’r testun. Ceir y teitl kywyd y bel wrth ymyl llinell 58 gan law arall o’r bymthegfed ganrif.

Trawsysgrifiad: Pen 57.

stema
Stema

2  Dilewyd y llinell hon yn Pen 57, gan roi llinell wahanol uwch ei phen ac eto ar ymyl y ddalen, sef, oes panadoes y pavn du. Gan fod yr ysgrifen yn fân mae’n anodd barnu’n bendant ai’r un llaw yw hon â’r un a ysgrifennodd y prif destun, ond nid oes gwahaniaeth amlwg (fel sydd yn achos y cwpled a ychwanegwyd ar ymyl y ddalen). Ni ellir ond dyfalu pam yr ailwampiwyd y llinell, ond mae’n hawdd deall y gallai rhywun (y bardd ei hun o bosibl) deimlo bod y cellwair yn y llinell wreiddiol braidd yn rhy fentrus a rhoi rhywbeth diddrwg didda yn ei lle gan gadw’r un brifodl. Penderfynwyd cadw’r llinell wreiddiol yn y testun golygedig am ei bod yn weddol sicr yn waith Guto, tra bo’r ail fersiwn, o bosibl, yn waith rhywun arall ac yn llawer llai diddorol na’r fersiwn cyntaf.

5–6  Ychwanegwyd y cwpled hwn ar ymyl y ddalen, gw. uchod.

6 Nudd  Collwyd yr ail d yn Pen 57, ond fe’i ceir yn y copi yn Pen 312.

Noddwr y cywydd hwn yw Hywel ap Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch ap Llywelyn Gaplan. Haelioni Hywel yw prif thema’r cywydd, ac yn yr ail hanner datblygir trosiad estynedig sy’n delweddu clod y beirdd fel pêl a ddelid gan wŷr hael y traddodiad barddol yn eu tro o amser y Tri Hael hyd Hywel ei hun.

Dyddiad
1430au.

Golygiad blaenorol
GGl cerdd LXXXIX.

Mesur a chynghanedd
Cywydd, 60 llinell.
Cynghanedd: croes 50% (30 llinell), traws 22% (13 llinell), sain 23% (14 llinell), llusg 5% (3 llinell).

2  Mae hon yn llinell gellweirus iawn sy’n cyferbynnu rhwng tegwch (hynny yw glendid) cydwybod y bardd ynghylch y cariad honedig a lliw du gwallt Hywel (cf. 50 a 52 isod, a cherdd 33 lle molir gwallt du Harri Gruffudd). Mae’n bosibl mai anesmwythyd ynghylch y cellwair hwn a barodd i rywun ddileu’r llinell hon yn Pen 57 a rhoi un gwbl wahanol yn ei lle (gw. nodiadau testunol).

6 Nudd  Un o Dri Hael Ynys Prydain, gyda Mordaf a Rhydderch, cf. 22, 32–4, 55 a 58 isod, a gw. TYP3 5–7.

13 Ffawg  Fulk Fitzwarine, gw. 39.49n.

14 Anhuniawg  Cwmwd ar lan ogleddol afon Aeron.

16 Uwch Aeron  Yr ardal i’r gogledd o afon Aeron a gynhwysai gymydau Pennardd, Anhuniog, Mefenydd a chantref Penweddig, gw. WATU 218.

22 Gwynlle Nant  Plwyf Nantgwynlle (Nancwnlle heddiw), yng nghwmwd Pennardd, Uwch Aeron.

33 Mordaf  Mordaf ap Serfan, un o’r Tri Hael, gw. 9.26n.

40 Cymru  Pen 57 gymry, ond mae’n eglur mai’r wlad a olygir, a gall -u mewn sillaf ddiacen odli ag -y.

43 nyw  Ar y ffurf hon ar y geiryn negyddol + rhagenw gw. GPC 2600 d.g. nwy4, nyw1.

46 tenis  Y cyfeiriad cynharaf at y gêm hon a nodir yn OED Online s.v. tennis, n. yw un gan John Gower tua 1400. Chwaraeid yn yr awyr agored yn ogystal ag mewn cwrt caeedig, a’r dull gwreiddiol oedd taro’r bêl â chledr y llaw. Mae’n debyg mai’r syniad y tu ôl i’r ddelwedd yma yw bod y bêl yn mynd yn ôl ac ymlaen rhwng y beirdd a’r noddwr.

46 dwy Wynedd  Gwynedd Uwch Conwy a Gwynedd Is Conwy.

49 Hu  Sef Hu Gadarn, ymherodr Caergustennin yn y chwedl ‘Pererindod Siarlymaen’, gw. 96.56n.

51 Glasgrug  O blith y lleoedd o’r enw hwn a nodir yn ArchifMR yr un mwyaf tebygol yw’r llys ym mhlwyf Llanbadarn-y-Creuddyn yng ngogledd Ceredigion. Ni wyddys sut y daeth y lle hwn i’w feddiant, ond sylwer bod Hywel wedi prynu tiroedd yn sir Aberteifi a oedd yn perthyn i ryw Petronilla ferch Llywelyn Fychan (ei chwaer?) yn 1416 (Griffiths 1972: 305), a hefyd fod gan Lywelyn Fychan yntau dŷ yng nghwmwd Perfedd (ibid.: 125).

57 prifai-sêl  Benthyciad o’r Saesneg Canol privei sel, sêl swyddogol a ddefnyddid ar ddogfennau drwy awdurdod brenhinol, ac yn ffigurol yma awdurdod neu hanfod. Cf. GHC 22.38 Angel a phrifisêl serch.

60 Efrawg lwyth  Mae’n debyg mai Efrog Gadarn ap Membyr yw hwn, un o frenhinoedd cynnar Prydain o linach Brutus yn ôl Sieffre o Fynwy (gw. WCD 226), yn hytrach na thad Peredur (cf. GHS 2.61n). Ond ni wyddys am gyswllt achyddol â hil y Caplan.

60 Ifor  Sef Ifor Hael, noddwr Dafydd ap Gwilym a phatrwm o noddwr hael gan feirdd y bymthegfed ganrif, gw. DG.net cerddi 11–17. Cofier bod Dafydd ap Gwilym wedi canu am dad Hywel.

Llyfryddiaeth
Griffiths, R.A. (1972), The Principality of Wales in the Later Middle Ages: The Structure and Personnel of Government, i: South Wales 1277–1536 (Cardiff)

The subject of this poem is Hywel ap Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch ap Llywelyn Gaplan. Hywel’s generosity is the main theme of this poem, and the second half develops an extended metaphor of the poets’ praise held by the patrons of the bardic tradition in turn from the time of the ‘Three Generous Ones’ up to Hywel himself.

Date
1430s.

The manuscript
The edited text is based on that in Pen 57 (c.1440) which seems entirely satisfactory, but see note 2 below on a change made to the text. Lines 5–6 were added by a different hand in the margin. The text was copied by John Jones, Gellilyfdy, in Pen 312.

stema
Stemma

Previous edition
GGl poem LXXXIX.

Metre and cynghanedd
Cywydd, 60 lines.
Cynghanedd: croes 50% (30 lines), traws 22% (13 lines), sain 23% (14 lines), llusg 5% (3 lines).

2  This line makes a playful contrast between the poet’s ‘fair’ (i.e. clean) conscience about the love between him and his patron on the one hand, and the black colour of Hywel’s hair on the other (cf. 50 and 52 below, and poem 33 where Henry Griffith’s black hair is praised). Uneasiness about this rather bold humour might be the reason why a contemporary hand (possibly that of the original scribe) deleted the line in Pen 57 and put a blandly uncontentious one in its place: oes panadoes y pavn du (‘yes, there is indeed, the black[-haired] peacock’).

6 Nudd  One of the ‘Three Generous Ones of the Island of Britain’, together with Mordaf and Rhydderch, cf. 22, 32–4, 55 and 58 below, and see TYP3 5–7.

13 Ffawg  Fulk Fitzwarine, see 39.49n.

14 Anhuniawg  A commote on the northern bank of the river Aeron.

16 Uwch Aeron  The region to the north of the river Aeron which comprised the commotes of Pennardd, Anhuniog, Mefenydd and the hundred of Penweddig, see WATU 218.

22 Gwynlle Nant  The parish of Nantgwynlle (modern Nancwnlle), in the commote of Pennardd, Uwch Aeron.

33 Mordaf  Mordaf ap Serfan, one of the Three Generous Men, see 9.26n.

40 Cymru  Pen 57 gymry, but it is clear that the country is meant, and -u in an unaccented syllable could rhyme with -y.

43 nyw  On this form of the negative particle + pronoun see GPC 2600 s.v. nwy4, nyw1.

46 tenis  The earliest reference to this game noted in the OED Online s.v. tennis, n. is one by John Gower about 1400. Tennis was played in the open air as well as in an enclosed court, and originally involved striking the ball with the palm of the hand. The point of the image here seems to be that the ball would go to and fro between the poets and the patron.

46 dwy Wynedd  Gwynedd Uwch Conwy to the west of the river and Gwynedd Is Conwy to the east.

49 Hu  Hu Gadarn, the emperor of Constantinople in ‘Pererindod Siarlymaen’, see 96.56n.

51 Glasgrug  Of the places with this name noted in ArchifMR the most likely one is the court in the parish of Llanbadarn-y-Creuddyn in north Ceredigion. It is not known how this place came into his possession, but it is worth noting that Hywel bought lands in Cardiganshire which belonged to one Petronilla ferch Llywelyn Fychan (his sister?) in 1416 (Griffiths 1972: 305), and also that Llywelyn Fychan had a house in the commote of Perfedd (ibid.: 125).

57 prifai-sêl  From Middle English privei sel, an official seal of royal authority on documents, and figuratively here authority or essence. Cf. GHC 22.38 Angel a phrifisêl serch (‘Angel and privy seal of love’).

60 Efrawg lwyth  This is probably Efrog Gadarn ap Membyr, one of the early kings of Britain descended from Brutus according to Geoffrey of Monmouth (see WCD 226), rather than Peredur’s father (cf. GHS 2.61n). But how he was linked to the Caplan lineage is not known.

60 Ifor  Ifor Hael, the patron of Dafydd ap Gwilym who represented a model of generosity for fifteenth-century poets, see DG.net poems 11–17. The reference would have been especially meaningful because Dafydd ap Gwilym composed a poem about Hywel’s father (see above).

Bibliography
Griffiths, R.A. (1972), The Principality of Wales in the Later Middle Ages: The Structure and Personnel of Government, i: South Wales 1277–1536 (Cardiff)

Cliciwch ar rif llinell i weld amrywiadau
Image Dialog
Hywel ap Llywelyn Fychan o Lyn Aeron, 1399–1439

Hywel ap Llywelyn Fychan o Lyn Aeron, fl. c.1399–c.1439

Top

Hywel ap Llywelyn Fychan oedd noddwr cerdd 10. Sonnir am Lywelyn Fychan mewn dwy gerdd o’r bedwaredd ganrif ar ddeg sy’n ei gysylltu â’i gyfyrder (gw. isod), Rhydderch ab Ieuan Llwyd, sef ffug-farwnad gan Ddafydd ap Gwilym i Rydderch (DG.net cerdd 10) ac awdl gan Lywelyn Goch ap Meurig Hen i’r ddau ŵr ynghyd (GLlG cerdd 4). Ceir cywydd gan Ieuan Deulwyn yn gofyn i Hywel am fytheiaid (ID cerdd 43), a sonia Deio ab Ieuan Du yn ‘Cywydd Clera Sir Aberteifi’ am hil y Caplan yn Anhuniog (GDID 11.41–4).

Achres
Perthynai Hywel i deulu a oedd yn adnabyddus fel noddwyr beirdd. Seiliwyd yr achres isod ar WG1 ‘Llywelyn Gaplan’ 1, 2, ‘Cydifor ap Gwaithfoed’ 1, 3.

lineage
Achres Hywel ap Llywelyn Fychan o Lyn Aeron

Enw un mab yn unig i Hywel a nodir yn achresi Bartrum, sef Harri, ond fel y gwelir isod mae’n debygol fod ganddo fab arall o’r enw Ieuan a fu farw yn 1439.

Ei yrfa
Safai cartref y teulu ar dir uchel i’r gogledd o afon Aeron ym mhlwyf Nancwnlle, cwmwd Anhuniog, ond nid yw union leoliad y tŷ yn hysbys. Awgrymir yn GLlG 85 ei fod rywle ar y bryn serth uwchlaw Trefilan. Fel ei dad o’i flaen, daliodd Hywel nifer o swyddi yn llywodraeth leol sir Aberteifi rhwng 1399 a 1434, gan gynnwys plediwr ar gyfraith Cymru yn Emlyn Uwch Cuch yn 1409–11 (Griffiths 1972: 305). Roedd yn dal yn fyw pan fu farw ei fab Ieuan tua 1439, a’r tebyg yw ei fod yn hen ŵr pan ganodd Guto iddo yn y 1430au.

Llyfryddiaeth
Griffiths, R.A. (1972), The Principality of Wales in the Later Middle Ages: The Structure and Personnel of Government, i: South Wales, 1277–1536 (Cardiff)


Top
  • AASTAnglesey Antiquarian Society and Field Club Transactions, 1913- ŷŵ
  • ActauActauyr Apostolion yn y Testament Newydd
  • ActsThe Acts of the Apostles in the New Testament
  • APD.Gwenallt Jones (gol.), Yr Areithiau Pros (Caerdydd,1934)
  • Arch CambArchaeologia Cambrensis, 1846
  • ArchifMRCronfa Ddata Enwau Lleoedd: Archif Melville Richards / Archif Melville Richards Place-name Database
  • <http://www.e-gymraeg.co.uk/enwaulleoedd/amr>
  • Arm PIfor Williams (gol.), Armes Prydein o Lyfr Taliesin (Caerdydd, 1955)
  • Arm P2Ifor Williams (ed.), Armes Prydain from the Book of Taliesin, English version by Rachel Bromwich (Dublin, 1972)
  • ASCentM. Paul Bryant-Quinn (gol.), Apocrya Sin Cent (Aberystwyth, 2004)
  • BBwletin y Bwrdd Gwybodau Celtaidd, 1921-93
  • BaLlawysgrif yng nghasgliad Prifysgol Cymru, Bangor
  • Ba(M)Llawysgrif yng nghasgliad Bangor (Mostyn) ym Mhrifysgol Cymru, Bangor
  • BarnwyrLlyfry Barnwyr yn yr Hen Destament
  • BDHenry Lewis (gol.), Brut Dingestow (Caerdydd, 1942)
  • BDeD.Simon Evans, Buchedd Dewi (Caerdydd, 1959)
  • BDGOwen Jones a William Owen (goln.), Barddoniaeth Dafydd ab Gwilym (Llundain, 1789)
  • BeirnJ. Morris Jones, Y Beirniad (1911-20)
  • BettisfieldCasgliad Bettisfield yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth / The Bettisfield collection at the National Library of Wales, Aberystwyth
  • BLLlawysgrifau Ychwanegol yngnghasgliad y Llyfrgell Brydeinig, Llundain / The Additional Manuscripts in the British Library, London
  • BlBGCC Marged Haycock (gol.), Blodeugerdd Barddas o Ganu Crefyddol Cynnar (Llandybe, 1994)
  • Bl BXIV Dafydd Johnston (gol.), Blodeugerdd Barddas o'r Bedwaredd Ganrif arDdeg (Llandybe, 1989)
  • BodLlawysgrif yng nghasgliad Bodewryd, ynLlyfrgell Genedlaethol Cymru, Abersytwyth / A manuscript in the Bodewryd collection at the National Library of Wales, Aberystwyth
  • BodWLlawysgrif Gymreig yng nghasgliadLlyfrgell Bodley, Rhydychen / A Welsh manuscript in the Bodleian Library, Oxford
  • 1 BrenhinoeddLlyfr Cyntaf y Brenhinoedd yn yr Hen Desatement
  • 2 BrenhinoeddAil Lyfr y Brenhinoedd yn yr Hen Destament
  • BrenSaesThomas Jones (gol.), Brenhinedd y Saesson (Caerdydd, 1971)
  • BritishHOBritish History Online http://www.british-history.ac.uk>
  • BrMIfor Williams (gol.), Breuddwyd Maxen (Bangor,1908)
  • BrM2Brynley F. Roberts (ed.), Breudwyt Maxen Wledic (Dublin, 2005)
  • BrogLlawysgrif yng nghasgliad Brogyntyn, yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth / A manuscript in the Brogyntyn collection at the National Library of Wales, Aberystwyth
  • BRhMelville Richards (gol.), Breudwyt Ronabwy (Caerdydd, 1948)
  • BTThomasJones (gol.), Brut y Tywysogyon PeniarthMs. 20 (Caerdydd, 1941)
  • BYThomas Jones (gol.), Y Bibyl Ynghymraec (Caerdydd, 1940)
  • ByCyY Bywgraadur Cymreig hyd 1940(Llundain, 1953)
  • ByCy Ar-leinY Bywgraffiadur Ar-lein
  • <http://yba.llgc.org.uk/cy/index.html>
  • CLlawysgrifyn Llyfrgell Ganolog Caerdydd / A manuscript in Cardiff Central Library
  • CAIfor Williams (gol.), Canu Aneirin, (Caerdydd, 1938)
  • CAMBMCatalogueof Additions to the Manuscripts in the British Museum
  • CCJ. Fisher (ed.), The Cefn Coch MSS (Liverpool, 1889)
  • CCRCalendarof the close rolls preserved in the Public Record Office [12721509] (London,1900-63)
  • CDJohn Morris-Jones, Cerdd Dafod (Rhydychen, 1925)
  • CFGMelville Richards, Cystrawen y Frawddeg Gymraeg (ail arg.,Caerdydd, 1970)
  • CLC2Meic Stephens (gol.), Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru (ailarg., Caerdydd, 1997)
  • CLlHIfor Williams (gol.), Canu Llywarch Hen (Caerdydd, 1935)
  • CLlLlBrynley F. Roberts (ed.), CyfrancLludd a Llefelys (Dublin, 1975)
  • CMLlawysgrif yng nghasgliad Cwrtmawr, yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth / A manuscript in the Cwrtmawrcollection at the National Library of Wales, Aberystwyth
  • CMCSCambridge Medieval Celtic Studies,19811993; Cambrian Medieval CelticStudies, 1993
  • CMOC2Dafydd Johnston (gol.), Canu Maswedd yr Oesoedd Canol (ailarg., Pen-y-bont ar Ogwr, 1998)
  • CO3 Rachel Bromwich a D. Simon Evans(goln.) gyda chymorth D.H. Evans Culhwchac Olwen (Caerdydd, 1997)
  • CPRCalendar of Patent Rolls preserved in the Record Office (London, 18911986)
  • CSTBP.J.Donovan (gol.), Cywyddau Serch y Tri Bedo(Caerdydd, 1982)
  • CTIfor Williams (gol.), Canu Taliesin (Caerdydd, 1960)
  • CTCCatrin T. Beynon Davies, `Cerddir TaiCrefydd (M.A. Cymru [Bangor], 1973)
  • CyY Cymmrodor, The Magazine of the HonourableSociety of Cymmrodorion, 18771951
  • CylchgCHSFeirCylchgrawn Cymdeithas Hanes a Chofnodion Sir Feirion (n)ydd, 1949
  • CylchgHCCylchgrawnHanes Cymru, 1960
  • Cylchg LlGC Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru,1939
  • ChOIfor Williams (gol.), Chwedleu Odo (Wrecsam, 1926)
  • 1 Chronicles The First Book of the Chronicles in the Old Testament
  • 2 Chronicles The Second Book of the Chronicles in the Old Testament
  • Datguddiad`Datguddiad Ioan' yn y Testament Newydd
  • DBHenry Lewis a P. Diverres (goln.), Delwy Byd (Caerdydd, 1928)
  • DEThomas Roberts (gol.), Gwaith Dafydd ab Edmwnd (Bangor, 1914)
  • DGAHelenFulton (ed.), Selections from the Dafyddap Gwilym Apocrypha (Llandysul, 1996)
  • DGG Ifor Williams a TRoberts (goln.), Cywyddau Dafydd ap Gwilym ai Gyfoeswyr (Bangor, 1914)
  • DGG2Ifor Williams a T. Roberts (goln.), Cywyddau Dafydd ap Gwilym a'i Gyfoeswyr(ail arg., Caerdydd, 1935)
  • DG.netDafydd ap Gwilym.net <http://www.dafyddapgwilym.net>
  • DNThomasRoberts and Ifor Williams (eds.), ThePoetical Works of Dafydd Nanmor (Cardi and London, 1923)
  • DNB2H.C.G. Matthew and B. Harrison (eds.), Oxford Dictionary of National Biography (Oxford, 2004)
  • DNBOnlineOxford Dictionary of National Biography <http://www.oxforddnb.com/>
  • DWBWelsh Biography Online
  • <http://yba.llgc.org.uk/en/index.html>
  • DWHMichael Powell Siddons, The Development of Welsh Heraldry (3vols., Aberystwyth, 19913)
  • L.Dwnn: HVS.R. Meyrick (ed.), Heraldic Visitations of Wales (Llandovery,1846)
  • EANCR.J. Thomas, Enwau Afodyn a Nentydd Cymru Caerdydd, 1938)
  • EEWT.H. Parry-Williams, The English Element in Welsh (Londons, 1923)
  • tudesÉtudes celtiques, 1936
  • EVWM.E. Griths, Early Vaticination in Welsh with English Parallels (Cardi, 1937)
  • EWGTP.C. Bartrum (ed.), Early Welsh Genealogical Tracts (Cardiff, 1966)
  • GJ. Lloyd-Jones (gol.), Geirfa Barddoniaeth Gynnar Gymraeg(Caerdydd, 1931-63)
  • GazMFEWGazetter of Markets and fairs in England and Wales to 1516 <http://www.history.ac.uk/cmh/gaz/gazweb2.html>
  • GBDdGwaith Bleddyn Ddu, gol. R. Iestyn Daniel (Aberystwyth, 1994)
  • GBFRhian M. Andrews et al. (goln.), Gwaith Bleddyn Fardd a Beirdd Eraill AilHanner y Drydedd Ganrif ar Ddeg (Caerdydd, 1996)
  • GCR. Iestyn Daniel (gol.), Gwaith Casnodyn (Aberystwyth, 1999)
  • GCBMiNerys Ann Jones ac Ann Parry Owen (goln.), Gwaith Cynddelw Brydydd Mawr,i (Caerdydd, 1991)
  • GCBMiiNerys Ann Jones ac Ann Parry Owen (goln.), Gwaith Cynddelw Brydydd Mawr,ii (Caerdydd, 1995)
  • GDBN.G. Costigan (Bosco) et al. (goln.), Gwaith Dafydd Benfras ac Eraill o FeirddHanner Cyntaf y Drydedd Ganrif ar Ddeg (Caerdydd, 1995)
  • GDCR. Iestyn Daniel (gol.), Gwaith Dafydd y Coed a beirdd eraill o LyfrCoch Hergest (Aberystwyth, 2002)
  • GDEpOwen Thomas (gol.), Gwaith Dafydd Epynt (Aberystwyth, 2002)
  • GDG Thomas Parry (gol.), Gwaith Dafydd ap Gwilym(Caerdydd, 1952)
  • GDG3 Thomas Parry (gol.), Gwaith Dafydd ap Gwilym (trydydd arg., Caerdydd, 1979)
  • GDGorErwain H. Rheinallt (gol.), Gwaith Dafydd Gorlech (Aberystwyth,1997)
  • GDIDA.Eleri Davies (gol.), Gwaith Deio ab Ieuan Du a Gwilym ab Ieuan Hen (Caerdydd, 1992)
  • GDLlW. Leslie Richards (gol.), Gwaith Dafydd Llwyd o Fathafarn(Caerdydd, 1964)
  • Genesis`Llyfr Genesis' yn yr Hen Destament
  • GenesisThe Book of Genesis in the Old Testament
  • GEOR. Geraint Gruydd a Rhiannon Ifans(goln.), Gwaith Einion Oeiriad a Dafydd Ddu o Hiraddug, gol. (Aberystwyth, 1997)
  • GGDTN.G. Costigan (Bosco) et al. (goln.), Gwaith Gruudd ap Dafydd ap Tudur, Gwilym Ddu o Arfon, Trahaearn Brydydd Mawr ac Iorwerth Beli (Aberystwyth, 1995)
  • GGHD.J. Bowen (gol.), Gwaith Gruudd Hiraethog (Caerdydd, 1990)
  • GGGrBarry J. Lewis ac Eurig Salisbury (goln.), Gwaith Gruffudd Gryg(Aberystwyth 2010)
  • GGlJ. Llywelyn Williams ac Ifor Williams (goln.), Gwaith Gutor Glyn (Caerdydd, 1939)
  • GGl2 J. Llywelyn Williams ac Ifor Williams(goln.), Gwaith Guto'r Glyn (ail arg., Caerdydd, 1961)
  • GGLlRhiannon Ifans (gol.), Gwaith Gruudd Llwyd ar Llygliwiaid Eraill(Aberystwyth, 2000)
  • GGMDiBarry J. Lewis (gol.), Gwaith Gruudd ap Maredudd ap Dafydd, i, Canu i deulu Penmynydd (Aberystwyth, 2003)
  • GGMD iiBarry J. Lewis (gol.), Gwaith Gruudd ap Maredudd ap Dafydd, ii, Canu Crefyddol (Aberystwyth, 2005)
  • GGMDiiiAnn Parry Owen (gol.), Gwaith Gruudd ap Maredudd ap Dafydd, iii, Canu Amrywiol (Aberystwyth, 2007)
  • GGrGRhiannon Ifans, Ann Parry Owen,W. Dyfed Rowlands ac Erwain H. Rheinallt (goln.), Gwaith Gronw Gyriog, Iorwerth ab y Cyriog, Mab Clochyddyn, Gruudd ap Tudur Goch ac Ithel Ddu (Aberystwyth, 1997)
  • GHCIslwyn Jones (gol.), Gwaith Hywel Cilan (Caerdydd, 1963)
  • GHCEMHuw Ceiriog Jones (gol.), Gwaith Huw Ceiriog ac Edward Maelor(Caerdydd, 1990)
  • GHDA.Cynfael Lake (gol.), Gwaith Huw ap Dafyddap Llywelyn ap Madog (Aberystwyth, 1995)
  • GHSDylanFoster Evans (gol.), Gwaith Hywel Swrdwala'i deulu (Aberystwyth, 2000)
  • GIBHGwaithIeuan Brydydd Hir (gol.), M. Paul Bryant-Quinn (Aberystwyth, 2000)
  • GIFHowell L. Jones ac E.I. Rowlands(gol.), Gwaith Iorwerth Fynglwyd(Caerdydd, 1975)
  • GIGD.R. Johnston (gol.), Gwaith Iolo Goch (Caerdydd, 1988)
  • GILlFM. Paul Bryant-Quinn (gol.), Gwaith Ieuan ap Llywelyn Fychan, Ieuan Llwyd Brydydd a Lewys Aled (Aberystwyth, 2003)
  • GIRhR. Iestyn Daniel (gol.), Gwaith Ieuan ap Rhydderch (Aberystwyth,2003)
  • GLDA. Cynfael Lake (gol.), Gwaith Lewys Daron (Caerdydd, 1994)
  • GLGCDafydd Johnston (gol.), Gwaith Lewys Glyn Cothi (Caerdydd,1995)
  • GLMEurys I. Rowlands, Gwaith Lewys Mn (Caerdydd, 1975)
  • GLMorgA. CynfaelLake (gol.), Gwaith Lewys Morgannwg (dwy gyfrol, Aberystwyth, 2004)
  • GLlR. Iestyn Daniel (gol.), Gwaith Llawdden (Aberystwyth, 2006)
  • GLlBHAnn Parry Owen a Dylan Foster Evans(gol.), Gwaith Llywelyn Brydydd Hoddnant, Dafydd ap Gwilym, Hillyn ac eraill (Aberystwyth, 1996)
  • GLlFKathleen Anne Bramley et al. (gol.), Gwaith Llywelyn Fardd I ac Eraill o Feirdd y Ddeuddegfed Ganrif (Caerdydd, 1994)
  • GLlGDafydd Johnston (gol.), Gwaith Llywelyn Goch ap Meurig Hen(Aberystwyth, 1998)
  • GLlLlElin M. Jones (gol.), Gwaith Llywarch ap Llywelyn `Prydydd y Moch' (Caerdydd, 1989)
  • GMBJ.E. Caerwyn Williams et al. (gol.), Gwaith Meilyr Brydydd a'i Ddisgynyddion (Caerdydd, 1994)
  • GMBrA. Cynfael Lake (gol.), Gwaith Mathau Brwmld (Aberystwyth,2002)
  • GMDHuw Meirion Edwards (gol.), Gwaith Madog Dwygraig (Aberystwyth,2006)
  • GMRhEnid Roberts (gol.), Gwaith Mareduddap Rhys ai Gyfoedion (Aberystwyth, 2003)
  • GMWD. Simon Evans, A Grammar of Middle Welsh (Dublin, 1964)
  • GMWLTimothy Lewis, A Glossary of Mediaeval Welsh Law (Manchester,1913)
  • GOE. Bachellery (d.), Loeuvre potique de Gutun Owain(Paris, 19501)
  • GOLlMEurys Rolant (gol.), Gwaith Owain ap Llywelyn ab y Moel(Caerdydd, 1984)
  • GP G.J. Williams ac E.J. Jones (gol.), Gramadegaur Penceirddiaid (Caerdydd,1934)
  • GPBHuw Meirion Edwards (gol.), Gwaith Prydydd Breuan, Rhys ap Dafydd ab Einion, Hywel Ystorm, a cherddi dychan dienw o Lyfr Coch Hergest (Aberystwyth,2000)
  • GPCGeiriadur Prifysgol Cymru (Caerdydd, 1950)
  • GPC2Geiriadur Prifysgol Cymru (ail argraad, Caerdydd, 2003)
  • GPhEM.Paul Bryant-Quinn (gol.), Gwaith Syr Phylib Emlyn, Syr Lewys Meudwy a Mastr Harri ap Hywel (Aberystwyth, 2001)
  • GRhBEurys I. Rowlands (gol.), Gwaith Rhys Brydydd a Rhisiart ap Rhys (Caerdydd,1976)
  • GRhGEDylan Foster Evans (gol.), Gwaith Rhys Goch Eryri (Aberystwyth, 2007)
  • GSCA.Cynfael Lake (gol.), Gwaith Sin Ceri (Aberystwyth, 1996)
  • GSCyfR. Iestyn Daniel (gol.), Gwaith Dafydd Bach ap Madog Wladaidd 'Sypyn Cyfeiliog a Llywelyn ab y Moel (Aberystwyth, 1998)
  • GSDTRhiannon Ifans (gol.), Gwaith Syr Dafydd Trefor (Aberystwyth, 2005)
  • GSHA.Cynfael Lake (gol.), Gwaith Sin ap Hywel (Aberystwyth, 1999)
  • GSRhNerys Ann Jones ac Erwain Haf Rheinallt(gol.), Gwaith Sefnyn, Rhisierdyn,Gruudd Fychan ap Gruudd ab Ednyfed a Llywarch Bentwrch (Aberystwyth,1995)
  • GSTEnid Roberts (gol.), Gwaith Sin Tudur (2 gyf., Caerdydd,1980)
  • GTPThomas Roberts (gol.), Gwaith Tudur Penllyn ac Ieuan ap TudurPenllyn, gol. (Caerdydd, 1958)
  • GwynLlawysgrif yng nghasgliad J. Gwyneddon Davies, yn Llyfrgell Prifysgol Cymru, Bangor
  • GyBDafydd Johnston (gol.), Galar y Beirdd: Marwnadau Plant/Poets'Grief: Medieval Welsh Elegies for Children (Caerdydd, 1993)
  • HCLlLeslie Harries (gol.), Gwaith Huw Cae Llwyd ac Eraill(Caerdydd, 1953)
  • HPEHistoriaPeredur vab Efrawc, gol. Glenys Witchard Goetinck (Caerdydd, 1976)
  • HPFJ.Y.W. Lloyd, The History of Powys Fadog, (6 vols., London, 18817)
  • IDIfor Williams (gol.), Casgliad o Waith Ieuan Deulwyn (Bangor,1909)
  • IGEHenry Lewis, Thomas Roberts ac IforWilliams (gol.), Cywyddau Iolo Goch acEraill (Bangor, 1925)
  • IGE2Henry Lewis, Thomas Roberts ac IforWilliams (gol.), Cywyddau Iolo Goch acEraill (ail arg., Caerdydd, 1937)
  • IGPDafydd Johnston (ed.), Iolo Goch: Poems (Llandysul, 1993)
  • Ioan`Yr Efengyl yn l Sant Ioan' yn y Testament Newydd
  • JMHRSJournalof the Merioneth Historical and Record Society, 1949
  • JohnThe Gospel according to John in theNew Testament
  • JudgesThe Book of Judges in the Old Testament
  • KAA 2Patricia Williams (gol.), Kedymdeithyas Amlyn ac Amic (Caerdydd,1982)
  • 1 KingsThe First Book of the Kings in the Old Testament
  • 2 KingsThe Second Book of the Kings in the Old Testament
  • LBSS. Baring-Gould and J. Fisher, The Lives of the British Saints (4vols., London, 190713)
  • Luc`Yr Efengyl yn l Sant Luc' yn yTestament Newydd
  • LukeThe Gospel according to Luke in theNew Testament
  • LlAJ. Morris Jones and John Rhŷs (eds.), The Elucidarium from Llyvyr Agkyr Llandewivrevi (Oxford, 1894)
  • LlBS.J. Williams a J.E. Powell (gol.), Cyfreithiau Hywel Dda yn l Llyfr Blegywryd(Caerdydd, 1942)
  • LlCyLlnCymru, 1950
  • LlGCLlawysgrif yng nghasgliad Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth / A manuscript in the collection of theNational Library of Wales, Aberystwyth
  • LlIAled Rhys Wiliam (ed.), Llyfr Iorwerth (Cardi, 1960)
  • LlstLlawysgrif yng nghasgliad Llanstephan, yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth / A manuscript in the Llanstephan collection at the National Library of Wales, Aberystwyth
  • Marc`Yr Efengyl yn l Sant Marc' yn y Testament Newydd
  • MarkThe Gospel according to Mark in the New Testament
  • Mathew`Yr Efengyl yn l Sant Mathew' yn y Testament Newydd
  • MatthewThe Gospel according to Matthew in the New Testament
  • MCFY Mynegai i Farddoniaeth Gymraeg y Llawysgrifau / The Index to Welsh Poetry inManuscript
  • <http://maldwyn.llgc.org.uk>
  • MEDMiddle English Dictionary (Michigan, 1963)
  • MonWMonastic Wales <http://www.monasticwales.org>
  • MontCollCollections Historical and Archaeological... by the Powysland Club, 1868
  • MosLlawysgrif yng nghasgliad Mostyn, yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth / A manuscript in the Mostyn collection at the National Library of Wales, Aberystwyth
  • MWMDaniel Huws, Medieval Welsh Manuscripts (Cardiand Aberystwyth, 2000)
  • NCENewCatholic Encyclopaedia (New York, 1967-79)
  • NCLWMeic Stephens (ed.), The New Companion to the Literature of Wales(Cardiff, 1998)
  • NLWJNational Library of Wales Journal, 1939
  • OBWVThomasParry (ed.), The Oxford Book of Welsh Verse (Oxford, 1976)
  • OCD3Simon Hornblower and Antony Spawforth(eds.), The Oxford Classical Dictionary(third ed., Oxford, 1996)
  • ODCC3F.L. Cross and E.A. Livingstone (eds.), The Oxford Dictionary of the Christian Church (third ed., Oxford, 1967, revised 2005)
  • OED2The Oxford English Dictionary (second ed., Oxford, 1989)
  • OED OnlineThe Oxford English Dictionary
  • <http://www.oed.com>
  • PACFJ.E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Carnarvonshire Families (Bangor, 1914)
  • PenLlawysgrif yng nghasgliad Peniarth, ynLlyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth / A manuscript in the Peniarth collection at the National Library of Wales, Aberystwyth
  • Peniarth49E. Stanton Roberts a W.J. Gruffydd (gol.), Peniarth 49 (Caerdydd, 1929)
  • Peniarth67E. Stanton Roberts a W.J. Gruffydd (ed.), Peniarth 67 (Cardiff, 1918)
  • Peniarth76E. Stanton Roberts a W.J. Gruffydd (gol.), Peniarth 76 (Caerdydd, 1927)
  • PKM Ifor Williams (gol.), Pedeir Keinc y Mabinogi (Caerdydd, 1930)
  • PsalsmThe Psalms in the Old Testament
  • RBJohn Rhs and J. Gwenogvryn Evans(eds.), The Text of the Bruts from the Red Book of Hergest (Oxford, 1890)
  • RCAHM (Anglesey)An Inventory of the Ancient Monuments in Wales and Monmouthshire: Anglesey (London, 1937)
  • RCAHM (Caernarvonshire) An Inventory of the Ancient Monuments in Wales and Monmouthshire: Caernarvonshire (3 vols.,London, 1956, 1960, 1964)
  • RCAHM (Flint)An Inventory of the Ancient Monuments in Wales and Monmouthshire, Vol II: County of Flint (London, 1912)
  • RCAHM (Merionethshire) An Inventory of Ancient Monuments in Wales and Monmouthshire: Merionethshire (London, 1921)
  • RepWMDaniel Huws, Repertory of Welsh Manuscripts (iw gyhoeddi)
  • RevelationThe Revelation to John in the New Testament
  • RMJohn Rhs and J. Gwenogvryn Evans(eds.), The Text of the Mabinogion from the Red Book of Hergest(Oxford, 1887)
  • RWMJ. Gwenogvryn Evans (ed.), Report on Manuscripts in the Welsh Language(London, 18981910)
  • SalmauLlyfr y Salmau yn yr Hen Destament
  • SCStudiaCeltica, 1966
  • SoldierLMEThe Soldier in later Medieval England
  • <http://www.medievalsoldier.org>
  • StoweLlawysgrif o gasgliad Stowe yn yLlyfrgell Brydeinig
  • TAT. Gwynn Jones (gol.), Gwaith Tudur Aled (Caerdydd, 1926)
  • TCT.J.Morgan, Y Treigladau au Cystrawen (Caerdydd,1952)
  • TCHSTransactionsof the Caernarvonshire Historical Society, 1939
  • TCHSDdTrafodionCymdeithas Hanes Sir Ddinbych, 1952
  • TCHSGTrafodion Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon,1939
  • TDHSTransactionsof the Denbighshire Historical Society, 1952
  • THSCTheTransactions of the Honourable Society of Cymmrodorion, 1892/3
  • TLlMG.J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (Caerdydd, 1948)
  • TYP3Rachel Bromwich (ed.), Trioedd Ynys Prydein: The Triads of the Island of Britain (third ed., Cardi, 2006)
  • WATU Melville Richards, Welsh Administrative and TerritorialUnits (Cardi, 1969)
  • WBOnlineWelsh Biography Online <http://yba.llgc.org.uk/en/index.html>
  • WCDP.C. Bartrum, A Welsh Classical Dictionary: People in History and Legend up to about A.D. 1000 (Aberystwyth, 1993)
  • WGJ. Morris Jones, A Welsh Grammar (Oxford, 1913)
  • WG1P.C.Bartrum, Welsh Genealogies AD 300-1400 (Cardiff, 1974)
  • WG2P.C. Bartrum, Welsh Genealogies AD 1400-1500 (Aberystwyth, 1983)
  • WHRThe Welsh History Review, 1960-
  • WMJ. Gwenogvryn Evans (ed.), The White Book Mabinogion (Pwllheli,1907; adargraffiad, Caerdydd, 1973)
  • WyLlawysgrif yng nghasgliad Wynnstay, yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth / A manuscript in the Wynnstay collection at the National Library of Wales, Aberystwyth
  • YBJ.E. Caerwyn Williams (gol.), Ysgrifau Beirniadol, (Dinbych, 1965 )
  • YBHMorgan Watkin (gol.),Ystorya Bown de Hamtwn, (Caerdydd, 1958)
  • YCM2Stephen J. Williams (gol.), Ystorya de Carolo Magno (ail arg.,Caerdydd, 1968)
  • YER. Iestyn Daniel (gol.), Ymborth yr Enaid (Caerdydd, 1995)
  • YEPWCGruffydd Aled Williams (gol.), Ymryson Edmwnd Prys a Wiliam Cynwal (Caerdydd, 1986)
  • YGIVGwilymLloyd Edwards (gol.), Ystorya Gwlat Ieuan Vendigeit (Caerdydd, 1999)
  • YMThA.O.H. Jarman (gol.), Ymddiddan Myrddin a Thaliesin (Caerdydd, 1951)